جمهور علمای امت از سلف و خلف می گویند که : عقیده به وسیله خبر واحد ثابت نمی شود ...

اما منظور این ائمه از این قول چیست که باعث لغزش قدم های فقیه نماهای جاهل این عصر شده است ؟

در جواب باید بگویم : مردم در زمینه ی معنای عقیده به گروه تقسیم می شوند :

گروه اول : منظور از عقیده آن چیزی است که اعتقاد به آنها واجب است ، همان مواردی که کفر را از ایمان متمایز می سازد بگونه ای که معتقد بدان ، مومن و منکر آن کافر به حساب می آید و طبیعی است که خاصیت چنین مواردی این است که بایستی  از روی علم باشد یعنی با ادراک قطعی حاصل شده و با  واقعیت تطابق داشته باشد و از روی دلیل باشد.

و این امر ، تنها در خبر مقطوع که همان قرآن و خبر متواتر باشد ، مشاهده می گردد و لذا هرگاه خبری را که ثبوتا و دلالتا مقطوع است وجود داشت ، ما عقیده را با آن ثابت کرده و منکرش را کافر می دانیم چرا که او منکر امری شده است که با دلیل قطعی ثابت شده و جزء ضرورت دینی به حساب می آید .(1/60)

اما اخبار آحاد نزد جمهور ، مفید ظن است و بر این اساس ما نمی توانیم عقیده ای با تعریف فوق را به وسیله ی آن ثابت کنیم چرا که چنین اخباری مفید علم و قطعیت نیست و منکر آن به اتفاق کافر به حساب نمی آید و ما عقیده را اینگونه تعریف کردیم که عبارت است از قطعیاتی که منکر آن کافر می شود نه انکار موارد ظنی .

اما آیا این بدان معناست که اگر عقیده را چنین معنا کردیم ، دیگر اخبار آحاد را رد نموده و به مضمون آن اعتقادی نداشته باشیم همانگونه که ظاهر این کلام گویای آن است ..؟

در جواب باید بگوییم : خیر ، مواردی که در اخبار آحاد در زمینه مسائل عقیدتی آمده است مانند عذاب و نعمت های قبر ، سوال منکر و نکیر ، قیامت صغری ، علامت های قیامت ، خروج مهدی ، حوض کوثر ، پل صراط ، اوصاف جهنم ، شفاعت ، دخول موحدین به بهشت ، و نعمت های بهشتی ، و.. دیگر مسائل که در قرآن ذکر نشده و کتاب های عقیدتی اشاعره و دیگر فرقه های اهل سنت مالامال از آنهاست ، ایمان بدان ها واجب است و منکر آن فاسق  می شود چرا که عمل کردن به مقتضای خبر واحد و ایمان داشتن به مضمونش واجب است  منتها آن را عقیده نمی نامیم و منکر و مؤولش را کافر نمی دانیم چرا که عقیده ای را که به وسیله ی دلائل قطعی ثابت شده را انکار نکرده است اما او را گنهکار و فاسق می نامیم .

و لذا معتزله که بسیاری از موارد غیبی را که با دلائل ظنی ثابت شده اند را انکار می کنند ، تکفیر نمی شوند و تنها وصف فسق و عصیان بر آنها اطلاق می گردد .

و از اینجاست که آشکار می گردد وقتی می گویند : این خبر واحد است و در عقیده بدان عمل نمی شود منظورشان ابطال عمل کردن به خبر واحد و نفی ایمان به مضمون آن نمی باشد بلکه مقصود این است که به وسیله خبر واحد عقیده ای را که منکرش کافر می شود ، ثابت نمی گردد چرا که چنین عقائدی نیاز به دلائل قطعی دارد نه ظنی .

و گمان نمی کنم که در این زمینه کسی مخالف باشد حتی آنهایی که معتقدند خبر واحد مفید علم است ، و اگر غیر این بود ، در مواردی که به وسیله اخبار آحاد ثابت شده است ، مخالفینشان را کافر می دانستند و چنین چیزی را کسی قائل نیست .

از کتاب المتفیهقون ، تالیف شیخ ، دکتر محمد حسن هیتو .