سوال 

آیا واجب است که هر مسلمانی پیرو مذهبی از مذاهب اسلامی باشد ؟ یا این که خود می تواند احکام را از قرآن و سنت اخذ نماید و مذاهب را به کنار نهد ؟ 

جواب 

اگر کسی توانانی استنباط احکام و فهم مصادیق و مدلول های آیات و احادیث را داشته باشد و بتواند خاص و عام ، عام مخصص ، ناسخ و منسوخ ، مجمل و مبین ، محکم و متشابه را بشناسد و بتواند بین نصوصی که ظاهرا با هم تعارض دارند ( با قواعد علم اصول فقه ) توافق حاصل نماید ، جایز است که بدون اتکا به آراء مذاهب و سایر مجتهدین ، احکام خود را از قرآن و سنت استخراج نماید و استنباط احکام وقتی ممکن می گردد که شخص صفات زیر را دارا باشد : 

1- دانستن ( کامل ) صرف و نحو عربی ، چون این دو اساس فهم الفاظند .

2- دانستن آراء و نظرات مفسرین در مورد آیات و احادیث 

3- دانستن قواعد علم اصول فقه 

4- شناخت آیات احکام و احادیث مربوط به آن 

5-داشتن تقوا و امانت داری و خوف از خداوند . 

در غیر این صورت ستم گرانه است کسی که قادر نیست به درستی آیات را تلاوت نماید و یا احادیث را بدون غلط نحوی بخواند متعرض مجتهدان و مذاهب اسلامی شود آن مجتهدینی که در زمانی می زیستند که زبان عربی فطری آنان بوده و نزدیک به عصر و دوره ی رسول الله صلی الله علیه و سلم بسر می برده اند . 

و اگر کسی فاقد اوصاف مذکور باشد و توانایی واهلیت لازم را دارا نباشد بر او واجب است که از یکی از مذاهب اسلامی تقلید کند . برخی به اشتباه آیه ی (( اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله ( توبه 31) آنان ( یهودیان و مسیحیان ) غیر از الله ، عالمان دینی و پارسیان خود را - در وضع قوانین و بیان حلال و حرام - به خدایی گرفتند ) را نیز بر فقهای اسلام حمل نموده اند که البته قیاسی مع الفارق است . زیرا پیشوایان یهود و روحانیون مسیحی احکامی را برای مردم وضع می نمودند که مطابق و موافق با نصوص تورات و انجیل نبود و مردم نیز با وجود اینکه می دانستند این احکام مخالف باحکم خداست از آنان پیروی می کردند گویی که پیشوایان خود را به مثابه ی خداوند واضع شرع می دانستند . 

اما امامان مذاهب اسلامی احکام شرعی را بنا به امیال خود وضع ننموده اند ، بلکه آنان مفاهیم آیات و احادیث و معانی آنها را تبیین کرده و توضیح داده اند . به این گونه که مباحث و موضوعات جدید را با آیات و احادیث مطابقت داده و هر امر جزئی را تحت قاعده ای کلی از قواعد اسلام قرار داده اند . و مسلما کسی که از نظر علم و آگاهی در حد ایشان نباشد قادر به انجام این کار نخواهد بود . 

مثل مذهب و مقلد همانند دو شخص است که یکی بینایی خوبی دارد و هلال شب اول را می بیند و دیگری بینایی اش ضعیف است و توانایی دیدن آن را ندارد اولی هلال را می بیند و مکان آن را به دومی نشان می دهد و به این ترتبیب او نیز به کمک اولی به همان شناخت می رسد . 

مذهب توانانیی و اهلیت تشخیص بین ظاهر و موول ، ناسخ و منسوخ را به دست می دهد ، و مجتهد در پرتو ضوابط زبان ( و مذهب ) نصوص را می فهمد و حکم خداوند را استنباط و استخراج می کند ، و آن را شفاها یا کتبا به کسی که توانایی این کار را ندارد ابلاغ می نماید . بنابراین مجتهدین ، احکامی را که مخالف با دین است وضع ننموده و  مردم را هم به پیروی از خود وادار نکرده اند تا ایشان نیز پروردگارانی غیر از خداوند باشند ، بلکه فقط در چارچوب آن چه شارع وضع نموده است بخث و تحقیق نموده اند . 

منبع : بدعت به معنی دقیق اسلامی آن تالیف دکتر عبدالملک عبدالرحمن السعدی ، با ترجمه مریوانی ، ص 54-57