سوال

آیا ایجاد تفاوت از نظر رزق و روزی ، در میان مردم ، با عدالت الهی ، سازگار است ؟

در پاسخ این سوال باید به دو نکته دقیقا توجه داشت :

1- بدون شک اختلافی که در میان انسان ها از نظر بهره های مادی و در آمدها وجود دارد قسمت مهمش مربوط به تفاوت استعدادها ی آنهاست ، این تفاوت استعدادهای جسمانی و روحانی که سرچمشه ی تفاوت در کمیت و کیفیت فعالیت های اقتصادی می شود بهره بعضی را بیشتر و در آمد بعضی را کمتر می کند . 

البته تردیدی نیست که گاهی صرفا حوادثی که از نظر ما جنبه ی تصادف دارد سبب می شود که بعضی به مواهب بیشتری دست یابند ، ولی اینها را می توان امور استثنایی شمرد ، آنچه پایه و ضابطه ی اصلی در غالب موارد است ، همان تفاوت در کمیت یا کیفیت تلاشهاست ( البته موضوع بحث ما یک جامعه ی سالم و خالی از استثمار و بهره کشیهای ظالمانه است نه جوامع منحرف که از قوانین آفرینش و نظام انسان بر کنارند ) . 

حتی کسانی را که گاهی ما آنها را انسان های بی دست و پا و برعرضه ای می پنداریم و از اینکه در آمدهای قابل ملاحظه ای دارند تعجب می کنیم اگر با دقت بیشتری در جسم و روان و اخلاق آنها بیندیشیم و قضاوت هایی که از مطالعات سطحی سرچشمه می گیرد دور بیفکنیم  ،خواهیم دید که آنها غالبا نقطه ی قوتی داشته اند که به جایی رسیده اند ( باز تکرار می کنم موضوع بحث ما جامعه ی سالمی است که از استثمار به دور باشد ) 

به هر حال این تفاوت در آمدها از تفاوت استعدادهایی سرچشمه می گیرد که آن هم نیز از مواهب الهی است ، ممکن است در پاره ای از موارد اکستابی باشد ولی در پاره ای از موارد نیز قطعا غیر اکتسابی است بنابراین حتی در یک جامعه ی سالم از نظر اقتصادی نیز تفاوت در آمدها غیر قابل انکار است ، مگر اینکه بتوانیم انسان های قالبی همشکل و همرنگ و هم استعداد بسازیم که هیچگونه تفاوتی با هم نداشته باشند و تازه اول دردسر و مشکلات است .

2- بدن یک انسان ، یا اندام یک درخت ، یا یک بوته ی گل را در نظر بگیرید ، آیا امکان دارد این ساختمان موزون با تساوی میان اعضاء و اندام ها ، از هر نظر پیدا شود ؟ آیا قدرت مقاومت و استعداد ریشه ی درختان می تواند با گلبرگهای لطیف شکوفه ها ، و استخوان پاشنه ی پا با پرده های ظریف شبکیه ی چشم از هر نظر یکسان باشد ؟ و اگر ما بتوانیم آنها را یکسان کنیم آیا فکر می کنید کار صحیحی انجام داده ایم ؟ 

اگر از شعارهای کاذب و خالی از شعور بگذریم ، فرض کنید ما یک روز بتوانیم همان انسان های قالبی و خیالی از هر نظر بسازیم و کره ی زمین را از پنج هزار میلیون نفر انسان همشکل و همقواره و هم ذوق و همفکر و همسان از هر نظر ، درست مانند سیگارهایی که به یک کارخانه سفارش داده اند ، پر کنیم . 

آیا آن روز زندگی خوبی نصیب انسان ها خواهد شد ؟ مسلما نه ، جهنمی پیدا می شود که همه در آن در زحمت خواهند بود همه به یک سو حرکت می کنند ، همه یک چیز می خواهند همه یک پست می طلبند ، همه یک نوع غذا را دوست می دارند ، و همه می خواهند یک کار واحد انجام دهند .

بدیهی است خیلی زود عمر چنین زندگی چایان می یابد ، و به فرض باقی بماند زندگی خسته کننده ی بی روح و یکنواختی خواهد بود که چندان تفاوتی با مرگ ندارد . 

بنابراین وجود تفاوت در استعدادها و آنچه لازمه ی این تفاوت است ، برای حفظ نظام جامعه و حتی برای پرورش استعداد های مختلف ، نهایت لزوم را دارد ، و شعارهای کاذب هر گز نمی تواند جلو این واقعیت را بگیرد . 

اما مبادا این سخن را چنین تفسیر کنید که ما جامعه ی طبقاتی و نظام استثمار و استعمار را با این سخن می پذیریم ، نه هرگز ، منظور تفاوت های طبیعی است و نه مصنوعی و تفاوت هایی است که در عین حال مکمل یکدیگر و معاون یکدیگر بوده باشند نه سدی بر سر راه پیشرفت یکدیگر ایجاد کنند و به تجاوز و تعدی بپردازند . 

اختلاف طبقاتی هرگز موافق نظام آفرینش نیست ، آنچه موافق و هماهنگ نظام آفرینش است ، تفاوت استعدادها و تلاش ها و کوشش ها است و میان این دو از زمین تا آسمان فرق است ...

منبع : عقائد اهل السنة ، تالیف دکتر مجد مکی ، با ترجمه فیض محمد بلوچ ، ج3 ، ص 718-720