طریقه ی اثبات ماه قمری از نظر مذاهب

چند سالی است که از طریق محاسبات نجومی ، چند روز زودتر ، زمان ثبوت ماه رمضان را اعلام می کنند و امسال این مساله باعث شد که حداقل در جزیره ی قشم بین افراد در این مورد اختلاف ایجاد شود و در نتیجه برخی روز دوشنبه و برخی دیگر روز سه شنبه را روزه بگیرند و هر گروه استدلالاتی را مطرح نمودند .

مجتمع دینی سلطان العلماء قشم – طولا بنابر این موضوع تصمیم گرفت نظریات مذاهب اربعه و یکی از مجامع علمی حجاز را در این زمینه جمع آوری کرده و آن را در معرض دید عموم قرار دهد ، باشد که این بحث علمی مثمر الثمر واقع شود .

ضمن اینکه در این مقال سعی شده است بحث به صورت علمی مطرح شود و خدایی ناکرده قصد ایجاد تفرق و تشتت به هیچ وجه مطرح نیست ، کمااینکه این سابت حاضر است انتقادها یا تقریراتی که در این موضوع مطرح می شود را با رعایت اصول علمی ، در این سابت انتشار دهد .. .

ارائه ی بحث :

در ابتدا احادیث مشهوری که به عنوان مستند در این زمینه مورد استدلال قرار گرفته است را ذکر می کنم :

الف- حدیثی که بخاری و مسلم رحمهما  الله در صحیحشان ذکر کرده اند : رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند :صوموا لرویته و أفطروا لرویته فان غم علیکم فأکملوا عدة شعبان ثلاثین یوما : ترجمه : با دین هلال ( ماه رمضان ) روزه بگیرید و با رویت هلال ( ماه شوال ) روزه نگیرید ،پس اگر بر شماپوشیده شد ( مثلا آسمان ابری بود) سی روز شعبان را تمام کنید . 

ب- حدیثی که امام بخاری رحمه الله روایت کرده است : حدثنا آدم ، حدثنا شعبة ، حدثنا الاسود بن قیس ، حدثنا سعید بن عمرو انه سمع ابن عمر رضی الله عنهما عن النبی صلی الله علیه و سلم أنه قال إنا أمة أمیة لا نکتب و لا نحسب الشهر هکذا و هکذا یعنی مرة تسعة و عشرین و مرة ثلاثین .

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند : ما امتی امی هستیم ، نمی نویسیم و با حساب نجومی آشنایی نداریم ، ماه اینگونه و اینگونه  است یعنی گاهی بیست و نه روز و گاهی دیگر سی روز .

بررسی : این دو حدیث در کتابهای معتبر اهل سنت ذکر شده است و لذا از نظر سندی اشکالی بر آنها نیست .

دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت در موردکیفیت اثبات ماه رمضان وشوال

در زمینه طریقه ی اثبات ماه رمضان و شوال به طور کلی سه قول از فقهاء منقول است :

الف : جمع کثیری از مسلمانان ماه را ببینند .

ب-دو مسلمان عادل هلال ماه را رویت کند .

ج- یک مسلمان عادل هلال ماه را رویت کند .

و اینک تفصیل مذاهب در این زمینه :

احناف :

الف- اگر آسمان صاف و بدون ابر باشد :

برای اثبات ماه رمضان و یا عید باید تعداد زیادی از مسلمانان ، ماه را رویت کنند و این تعداد به اندازه ای باشد که با خبر آنها علم شرعی ( ظن غالب ) حاصل شود .

دلیل این امر آن است که وقتی مطلع در آن محل یکسان ، موانع رویت منتفی ،  چشم ها سالم و توجه ها در جستجوی هلال باشد ،  ادعای یک شخص در مورد رویت ، در میان جمع زیاد ، می تواند حاکی از اشتباه فردی باشد .

ب- اگر آسمان به سبب ابر یا غبار صاف نباشد :

حاکم در این صورت به قول یک نفر مسلمان ، عادل ، عاقل و بالغ ( مرد باشد یا زن ، برده باشد یا آزاد ) در اثبات ماه اکتفا می کند ، چرا که این امر دینی است و به روایت اخبار شبیه است .

و در این زمینه به گفته و اخبار اهل حساب و منجمین اعتماد نمی کند ، چرا که به عنوان دلیل شرعی محسوب نمی شود ، حتی اگر پیش بینی و محاسبه شان درست باشد ، چون  ما از نظر شرعی  تنها به رویت عادی مکلفیم .

( رسالة ابن عابدین 1/253، الدر المختار 2/123-130 ، مراقی الفلاح ص 108 ،اللباب 1/164 به نقل از الفقه الاسلامی و ادلته تالیف وهبة الزحیلی ص 33 ) .

مذهب مالکیه :

در مذهب امام مالک، ماه رمضان با رویت هلال ثابت می شود و در این زمینه قائل به سه قولند :

الف- اینکه تعداد زیادی آن را ببینند حتی اگر عادل نباشند وتعداد به حدی باشد که توافق کردنش با هم بر دروغ محال باشد . و شرط نیست که مرد یا آزاد باشند.

ب- با رویت دو نفر شخص عادل یا بیشتر : ماه رمضان و عید ثابت می شود ، چه آسمان صاف باشد و چه ابری . و شرط است که افراد :  مرد ، آزاد ، بالغ، عاقل و عادل باشند

ج- یک نفر شاهد عادل ماه را  رویت کند که در این صورت ماه رمضان برای خودش و کسانی که صلاحیت اثبات ماه رمضان را ندارند ثابت می شود و حاکم نمی تواند با قول یک نفر عادل حکم به اثبات رمضان بدهد.

اما هلال شوال : با دو مورد اول که در بالا ذکر شد ، قابل اثبات است .

اما هلال ماه با قول ستاره شناسی که حرکت ماه را محاسبه می کند ، قابل اثبات نیست نه در حق خودش و نه در حق دیگران . بر فرض مثال اگر قول منجم هم درست باشد نمی تواند وسیله ی اثبات ماه باشد  چرا که شارع روزه و عید و حج را به رویت هلال منوط کرده است نه به اثبات وجود آن ، بنابراین عمل کردن به نتائج رصد خانه ها حتی اگر درست هم باشد ، جائز نیست و شرعا هم ما بدان مکلف نیستیم .

( القوانین الفقهیه ص 115 ، الشرح الصغیر 1/682 ،الشرح الکبیر 1/509 به نقل از الفقه الاسلامی و ادلته ج 3 ص 34 )

مذهب شافعی :

ماه رمضان و شوال به نسبت عموم با رویت یک نفر عادل حتی اگر مستور الحال باشد ، اثبات می شود ، در این بین صاف یا ابری بودن آسمان تفاوتی ندارد . اما شخصی که ماه را می بیند باید عادل ، مسلمان ، بالغ ، عاقل ، مرد و آزاد باشد . دلیلی که ذکر می کنند این است که ابن عمر رضی الله عنهما هلال را دید و به رسول الله صلی الله علیه و سلم خبر داد ، پس آن حضرت روزه گرفت و دستور داد که مردم هم روزه بگیرند . ( ابوداود روایت کرده و ابن حبان آن را تصحیح کرده است ، حاکم هم روایت کرده و گفته است که : بر شرط مسلم است . )

دلیلی دیگر : ابن عباس روایت می کند که یک نفر اعرابی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم آمد و گفت : من هلال رمضان را دیده ام ، حضرت فرمود : آیا گواهی می دهی که خدایی جز خدای یگانه نیست ؟گفت : آری ،فرمود : آیا گواهی می دهی که محمد فرستاده ی خداست ؟ گفت : آری ، فرمود : ای بلال ، به مردم اعلام کن که فردا باید روزه بگیرند . ( ابن حبان وحاکم آن را صحیح دانسته و ابوداود و ترمذی روایت کرده اند ).

المهذب : 1/179 ،مغنی المحتاج 1/420-422 .به نقل از الفقه الاسلامی و ادلته تالیف وهبة الزحیلی ج 3 ص 35 .)

مذهب حنابله :

گفته ی یک نفر عادل چه مرد باشد یا زن ، برده باشد یا آزاد ، در مورد رویت هلال ماه رمضان پذیرفته می شود . دلیلشان هم حدیث ابن عمر و اعرابی که قبلا ذکر شد است .

با محاسبه و حساب نجومی حتی اگر در بسیاری از موارد هم به درستی پیش بینی کرده باشند ، روزه واجب نمی شود ، چرا که شرع آن را مورد استناد قرار نداده است .

( کشاف القناع :2/352-358 ، المغنی 3 /156- 163 . به نقل از الفقه الاسلامی و ادلته تالیف وهبة الزحیلی ج 3 ص 36 .) .

نتیجه : در کتب فقهی مذاهب چهارگانه اهل سنت ، دو راه برای اثبات ماه بیان شده است : راه اول : رویت که تفاصیل آن در بالا آمد و راه دوم : در صورت عدم رویت : که شعبان را سی روز کامل کرده و بعد از آن عید اثبات می گردد . و در مورد محاسبه هم بیان شده است که از مستندات شرعی نیست .

دکتر احمد شرباصی استاد دانشگاه الازهر در این زمینه بیان می دارد :

آیا برای روزه رمضان و اعلام عید می توان به محاسبه اعتماد کرد ؟

الجواب : رسول الله صلی الله علیه و سلم می فرمایند : صوموا لرویته و افطروا لرویته فان غم علیکم فاکملوا عدة شعبان ثلاثین یوما (ترجمه : با دین هلال ( ماه رمضان ) روزه بگیرید و با رویت هلال ( ماه شوال ) روزه نگیرید ،پس اگر بر شماپوشیده شد ( مثلا آسمان ابری بود) سی روز شعبان را تمام کنید .  ) . همچنین عائشه رضی الله عنها می فرمایند : رسول الله صلی الله علیه و سلم در مورد هلال شعبان بگونه ای دقت می کردند که در مورد دیگر ماهها سابقه نداشت ، سپس با رویت هلال رمضان روزه می گرفتند و اگر بر او پوشیده می شد شعبان را سی روز تکمیل کرده ، بعد از آن روزه می گرفتند .

بر این اساس فقها مقرر داشته اند : که برای اثبات هلال ، نمی توان به محاسبات نجومی روی آورد ، چرا که با گفته ی رسول الله صلی الله علیه و سلم منافات دارد ، آن حضرت صلی الله علیه و سلم می فرمایند : روزه نگیرید تا اینکه هلال را ببینید و روزه را به پایان نبرید  تا اینکه هلال شوال را ببینید . فقها در این زمینه می گویند : جائز نیست که به محاسبه اکتفا کنیم ، چرا که بسیاری از مردم با آن آشنایی ندارند ، در حالیکه رویت هلال،  شک را از بین برده و باعث یقین می گردد . ابن عابدین حنفی ابراز می دارد : به اجماع، گفتار ستاره شناسان – حتی بر فرض عادل بودن – برای وجوب روزه ،  اعتبار شرعی ندارد ،حتی خود ستاره شناس یا محاسب حق ندارد که به نسبت خود هم بر این اساس روزه بگیرد . ( یسالونک فی الدین و الحیاة ، دکتر احمد شرباصی ،الاستاذ بجامعة الازهر ، دار الجیل ، بیروت – لبنان ، ج 2 ص 106-107 . )

اما افرادی ، ماه را با محاسبه ی نجومی اثبات کرده و به حدیث زیر استناد می کنند :

(( عن النبی صلی الله علیه و سلم أنه قال إنا أمة أمیة لا نکتب و لا نحسب الشهر هکذا و هکذا یعنی مرة تسعة و عشرین و مرة ثلاثین .

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنهما روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند : ما امتی امی هستیم ، نمی نویسیم و با حساب نجومی آشنایی نداریم ، ماه اینگونه و اینگونه  است یعنی گاهی بیست و نه روز و گاهی دیگر سی روز .))

اینگونه ابراز می دارند که : رسول الله صلی الله علیه و سلم فرموده اند  ما امتی بیسواد هستیم ، با حساب های نجومی آشنایی نداریم لذا اساس برای اثبات ماه، رویت هلال و یا تکمیل سی روز قرار می دهیم ، لذا الان که ما دیگر بیسواد نیستیم وبا محاسبات نجومی هم آشنایی داریم از این طریق می توانیم ماه رمضان و شوال و دیگر ماه ها را اثبات نماییم .

بنده در ادامه ،  قول یکی از ائمه بزرگ و مطرح که شارح صحیح بخاری است را می آورم تا ببینیم استنباط آن بزرگان از این حدیث چه بوده است به هر حال برداشت هایی که بزرگان و ائمه ای که به اخلاص و علم مشهور بوده اند را نمی توان از احادیث نادیده انگاشت و تنها به برداشت های شخصی اکتفا نمود .

  ابن حجر عسقلانی رحمه الله می گوید :

منظور از حساب در این حدیث ، حسابات نجومی و حرکت ماه است ، که در آن زمان جز تعداد اندکی با آن آشنایی نداشتند ، بنابراین حکم اثبات رمضان و غیره را به رویت منوط ساخته است تا حرج و سختی از مردم برداشته شود ، ( و افراد مکلف به پیگیری حسابات نجومی نباشند ) و این حکم همچنان ادامه دارد ، با وجود اینکه افرادی پیدا شوند که با محاسبات نجومی آشنایی داشته باشند .حتی می توان گفت که به طور کلی اسلوب ظاهری حدیث دال بر نفی تعلیق حکم بر محاسبه است .و گفتار پیامبر صلی الله علیه و سلم در حدیث گذشته آن را روشن می سازد : آنجا که فرمودند :(( اگر بر شما پوشیده شد ، شعبان را سی روز تکمیل کنید )) و نفرمود : اگر بر شما پوشیده شد از اهل حساب بپرسید و حکمت از این راه حل این است که : تکمیل کردن سی روز ، به هنگام عدم رویت هلال ، امری است که به نسبت همه ی مکلفین یکسان بوده و لذا اختلاف و نزاع پیش نخواهد آمد .اما گروهی گفته اند که به محاسبین و منجمین مراجعه می کنیم و از برخی از فقها نیز نقل شده است . باجی می گوید : اجماع سلف صالح دلیلی بر علیه آنهاست .ابن بزیزه هم می گوید : قائل شدن به اثبات ماه با محاسبه ی نجومی امری باطل است ... چرا که اگر اثبات ماه بدان منوط گردد ، تضییق پیش خواهد آمد ، به این علت که تنها تعداد اندکی با آن آشنایی دارند ( و اکثریت از محاسبات نجومی بی اطلاعند .)

( فتح الباری شرح صحیح البخاری ، دار الریان للتراث ،سنة النشر 1407هـ ، ج 4، ص151 )

بنابراین ابن حجر عسقلانی یکی از علمای بزرگ اهل سنت ، چنین برداشتی را از این حدیث مردود می داند . و در این زمینه اجماع را هم ذکر می کند .

اگر به اقوال علما و مجمع های فقهی معاصر هم نظری بیفکنیم متوجه خواهیم شد که قائل شدن به اثبات ماه از طریق محاسبات نجومی ، محلی از اعراب ندارد : به عنوان نمونه یک مورد را ذکر می کنم :

سند شماره 75

موضوع: حکم عمل کردن به محاسبه در ثبوت شروع و پایان ماه

خلاصه : آنچه که از نظر شرعی برای اثبات ماه قمری معتبر است تنها رویت می باشد و به محاسبه ی حرکت خورشید و ماه اهمیتی داده نمی شود ، براساس حدیث ( صوموا لرویته..) .  و تمامی علما اجماع دارند که اعتبار به رویت بدون محاسبه است و از هیچ عالمی شنیده نشده است که محاسبه را مناط اثبات ماه قرار دهد .

منبع : هیات کبار علمای حجاز

تاریخ : صفر 1395هـ

از تصمیمات هیات کبار علما

شماره 34 و تاریخ 14/2/1395هـ

........

ثانیا : برای اثبات شروع و پایان ماه قمری مجرد ولادت ماه کافی نیست و به اجماع در صورتی که رویت شرعی  ثابت نشود ، آن ماه اثبات نمی گردد ،  این امر به نسبت توقیت عبادات مد نظر است و هر کس از معاصرین در این زمینه مخالفت ورزد ، بر خلاف اجماع علمای قبل از خود گام برداشته است .

سوم : در صورتی که آسمان صاف باشد تنها امری که شروع وپایان ماه قمری را به نسبت عبادات اثبات می کند رویت هلال است و اگر هلال دیده نشد به اجماع ، باید شعبان را سی روز تکمیل کنیم .

نووی در شرح مسلم ذیل حدیث (( فان غم علیکم فاقدروا له : اگر بر شما پوشیده ماند پس حساب کنید ( سی روز را کامل کنید )) از ابن سریج و گروهی روایت می کند که ابن شخیر در صورتی که آسمان صاف نباشد ، گفتار منجمین را معتبر دانسته است ..

ابن عبدالبر می گوید : روایتی که در مورد مطرف بن شخیر وارد شده است ، صحیح نیست ، و اگر بر فرض هم صحیح باشد ، پیروی کردن از او واجب نیست ، چرا که شاذ بوده و حجت با او نیست ، همچنین در مورد ابن قتیبه نیز چنین می گوید و ابراز می دارد : چنین قولی در شان ابن قتیبه نمی باشد ...

خلاصه اینکه محل خلاف بین فقها مربوط به زمانی است که آسمان ابری باشد .. .

چهارم : آنچه از نظر شرع برای اثبات ماه قمری معتبر است تنها رویت هلال است و محاسبه ی حرکت خورشید و ماه در این زمینه جایگاهی ندارد ، بنابه دلائل زیر :

الف- پیامبر صلی الله علیه و سلم امر به روزه و افطار را با رویت بیان فرموده است آنجا که فرمودند : (( صوموا لرویته و افطروا لرویته )) ، و در جایی دیگر به صورت حصر بیان نموده است : (( روزه نگیرید تا زمانی که هلال را ببینید و افطار نکنید تا زمانی که هلال ( شوال ) را ببینید )) و در صورتی که آسمان صاف نباشد به مسلمانان دستور داده است که شعبان را سی روز تکمیل کنند و هیچ اشاره ای به مراجعه به ستاره شناسان ننموده است ، و اگر محاسبه اصلی برای اثبات ماه می بود ، بدون شک پیامبر صلی الله علیه و سلم بدان اشاره می فرمودند ، بنابراین عدم اشاره حضرت به این امر گویای این است تنها امر معتبر شرعی برای اثبات ماه ، رویت یا کامل نمودن سی روز است و اینکه این حکم تا قیامت ادامه دارد چرا که خداوند هرگز فراموش کار نیست .

اما اینکه ادعا می کنند رویت در حدیث منظور از آن علم یا ظن غالب به نسبت وجود هلال است ، کاملا مردود می باشد ، چرا که رویت در حدیث یک مفعولی می باشد ، لذا منظور از آن رویت با چشم است نه رویت علمی ، همچنین صحابه رضی الله عنهم از آن تنها رویت بصری را برداشت کرده اند ، و آنها به مقاصد شریعت و لغت داناتر از همه هستند ، و در زمان رسول الله صلی الله علیه و سلم و صحابه عمل بر این اساس بوده و هر گز به منجمین مراجعه نمی کردند .

شبهه ای دیگر : اینکه می گویند : فان غم علیکم فاقدروا له منظور از (( فاقدروا)) یعنی اینکه ما را به محاسبه ی منازل ماه مامور ساخته تا شروع و پایان ماه را بدانیم )) مردود است ، چرا که روایت (( فاقدروا له ثلاثین : سی روز را تکمیل کنید )) ، این روایت را تفسیر می کند، ثانیا : کسانی که مدعی اثبات ماه از طریق محاسبه هستند ، محاسبه را در هر دو حالت صاف یا ابری بودن آسمان دخیل می دانند ، در حالی روایت تنها مربوط به زمانی است که آسمانی ابری باشد ( فان غم علیکم ) .

ب- تعلیق اثبات ماه قمری به رویت هلال با مقاصد آسان گیری شریعت کاملا تطبیق دارد ، چرا که رویت هلال امری است کاملا عام ، که برای اکثریت مردم قابل معاینه است ، بر خلاف اینکه اگر اثبات ماه قمری را به محاسبه منوط بدانیم ، در این صورت حرج و سختی پیش آمده و این امر با مقاصد شریعت در تضاد است . و اینکه ادعا نماییم که الان وصف امی بودن از امت برداشته شده است حکم شرع را در این زمینه تغییر نمی دهد .

ج- علمای امت در صدر اسلام اجماع دارند که رویت بدون محاسبه در اثبات ماه های قمری معتبر است ، بنابراین سابقه ندارد که یکی از آنها به هنگام ابری بودن آسمان به منجمین و اهل حساب مراجعه کرده باشد و به هنگامی که آسمان صاف باشد هم از هیچ عالمی مسبوق به سابقه نیست که برای اثبات ماه به حساب روی آورده یا حکم را بدان مربوط سازد .

پنجم : مدت زمان وجود هلال بعد از غروب خورشید که در آن مدت امکان رویت وجود دارد از امور اعتباری و اجتهادی است که محاسبین در موردش اختلاف دارند ، بنابراین اعتماد بر چنین امری در اوقات عبادات ، منجر به وحدت مطلوب نخواهد شد ، لذا شرع تنها رویت را ملاک اثبات ماه قرار داده است .

ششم : ..

هفتم : ضعف دلائل کسانی که قول ستاره شناسان را در اثبات ماه قمری وارد می دانند :

در این قسمت دلائل آنها را آورده و مورد مناقشه قرار می دهیم :

الف- می گویند : خداوند متعال به ما خبر داده است که خورشید و ماه را بر اساس حسابی دقیق قرار داده  که هرگز از آن تخطی نمی نماید و ایندو را نشانه ی قدرتش و برای آنها منازلی قرار داده است ، تا محاسبات ما از اضطراب خارج شود ، بنابراین هر گاه گروهی از طریق محاسبه به طور قطع به وجود هلال پی بردند ، علیرغم اینکه رویتش بعد از غروب خورشید ممکن نبود و تعداد آن جمع هم به حد تواتر رسیده بود واجب است که در این زمینه خبرشان را قبول کنیم چرا که علم یقینی حاصل می شود، حتی اگر تعدادشان به حد تواتر هم نرسیده باشد اما عادل باشند باز هم علم ظنی حاصل شده و برای بنای احکام عبادات بر آنها ، علم ظنی هم کافیست .. .

جواب : اینکه خداوند فرموده است ایندو نشانه ی قدرت خداوندند، برای تفکر و پی بردن به نظام دقیق آفرینش  و رهنمون گشتن به صفات جلال و کمال و قدرت عظیم باریتعالی است – و این امری است که شکی در آن نیست .

اما استدلال کردن به حسابات حرکت خورشید و ماه به اینکه آنها را وسیله ی اثبات اوقات عبادات قرار دهیم ، یک امر غیر مسلمی است ، چرا که رسول الله صلی الله علیه و سلم داناترین خلق به تفسیر کتاب الله بوده و دخول و خروج ماه را به محاسبه منوط نساخته است ، و تنها آن را به رویت هلال یا تکمیل نمودن سی روز مربوط دانسته است ، لذا باید بدان اکتفا کرد ، و این همان چیزی است که با سهولت و آسان گیری شریعت کاملا تطبیق داشته و در عین حال از دقت و ظرافت خاصی برخوردار است ، بر خلاف محاسبه ی حرکت ستارگان ، که آن امری مخفی و عقلی است که جز تعداد اندکی از مردم ،بدان دسترسی ندارند و احکام عبادات بر چنین امری بنا نخواهد شد .

ب- می گویند : فقها در بسیاری از شوونات به کارشناسان  مراجعه می کنند به عنوان مثال در مورد مصادیق روزه نگرفتن مریض در رمضان به پزشکان مراجعه کرده و یا اینکه در تفسیر نصوص کتاب و سنت به اهل لغت مراجعه می کنند ، بنابراین در مورد شناخت شروع و پایان ماه های قمری نیز به قول منجمین عمل نمایند !

جواب : این قیاس مع الفارق است ، چرا که در شرع زمانی به متخصصین رجوع می شود که در آن مورد نصی وجود نداشته باشد ، اما در مورد اثبات هلال نص وارد شده که اعتبار تنها به رویت یا کامل نمودن سی روز است لذا دلیلی برای رجوع به کارشناس وجود ندارد   

د- می گویند : خداوند متعال می فرماید : ( فمن شهد منکم الشهر فلیصمه )) البقره 185 و معنای آن این است که هر کس از شما دانست که ماه رمضان فرا رسیده است پس باید روزه بگیرد ، حالا فرق نمی کند که این علم از طریق رویت هلال حاصل شده است یا از طریق محاسبه !

جواب : معنای این آیه چنین است که می فرماید : هر کس از شما که در ماه رمضان حضور پیدا کرد ، پس باید روزه بگیرد به این دلیل که بعد از آن می فرماید : (( و من کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر : و هر کس از شما مریض یا مسافر بود ، روزهایی دیگر ، روزه بگیرد )) البقره 185 ، حتی اگر شهد را به معنی علم معنا کنیم ، می تواند منظور علم از طریق رویت باشد به دلیل حدیثی که در این زمینه وجود دارد که پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم می فرمایند : روزه نگیرید تا اینکه هلال را ببینید و افطار نکنید تا اینکه هلال شوال را ببینید

هـ : می گویند : اساس علم حساب بر مقدمات یقینی است ، بنابراین اعتماد بر آنها در اثبات ماه های قمری به صواب نزدیک تر بوده و منجر به وحدت بین مسلمین در انجام مراسمات دینی و عبادیشان می گردد ..!

جواب : این امری غیر مسلم است ، چرا که حس و یقین در مورد مشاهده ی ستارگان است نه در محاسبه ی حرکت آنها و آن امری مخفی و عقلی است که تنها تعداد اندکی از مردم بدان دسترسی دارند ، و نیازمند تحقیق و بررسی های گوناگون می باشد و مطمئنا در معرض اشتباه و اختلاف قرار دارد ، همانگونه که تقویم های مختلفی که در کشورهای اسلامی چاپ می شود با یکدیگر اختلاف دارند و همه مانند هم نیستند لذا برای ایجاد وحدت در بین مسلمین نمی توان آن را معتبر دانست .

و- می گویند : تعلیق حکم ثبوت ماه های قمری به رویت بخاطر وصف امی ( بیسواد) بودن امت بوده است و در حال حاضر این وصف از امت برداشته شده و الان امت باسواد است و علمای نجوم هم در بینشان فزونی گرفته است ، بنابراین تعلیق حکم به خصوص رویت برداشته می شود و محاسبه تنها اصل اثبات ماه قرار گرفته و یا حداقل اصلی در کنار رویت به حساب می آید !

جواب : در حقیقت امی بودن امت به صورت نسبی همچنان پابرجاست ، چرا که مجهولات نجومی بسیار از معلومات آن است و دستگاههای رصد که در حال حاضر موجود است شاید به نسبت چند سال دیگر ، از دقت بسیار کمتری برخوردار باشند و هیچ مانعی وجود ندارد که از آنها برای رویت ماه استفاده شود همانگونه که از دستگاههای صوتی برای شنیدن اصوات استفاده می شود پس یک وسیله ی جانبی در کنار اصل رویت باقی خواهند ماند . حتی اگر فرض کنیم که وصف امی بودن در زمینه علم حساب از امت برداشته شده است بازهم نمی توان در اثبات ماه بدان اعتماد کرد چرا که رسول الله صلی الله علیه و سلم حکم را به رویت یا کامل شدن سی روز معلق کرده است و هر گز دستور نداده که به حساب مراجعه گردد و عمل مسلمانان بعد از ایشان هم بدینگونه بوده است .

نوشته شد : در تاریخ : 14/2/1395 هـ

هیات کبار العلماء

نتیجه : با توجه به بررسی های اقوالی که انجام گرفت ، اثبات ماه رمضان و شوال از طریق محاسبه قابل نقد بوده و اعتراضات جدی بر آن وارد است ، و این گفتار که ما در شرائط و عصری دیگر که عصر ارتباطات است زندگی می کنیم و لذا ائمه ی بزرگ قبل از ما تجربه ی زیستن در چنین زمانه ای را نداشته اند لذا به راحتی قولشان مردود است ، گفتار چندان موجهی نیست . حداقل تحقیق علمی حکم می کند که ما اقوال آنها را در زمینه های گوناگون ذکر کرده ودلائل خود را نیز بیان داریم و در مواردی که اجماع با آنهاست و ما شاذیم را هم گوشزد نماییم باشد که آداب تحقیق و انصاف را رعایت کرده باشیم .

تهیه کننده :  مجتمع دینی سلطان العلماء قشم - طولا

ادامه دارد .............. .