سوال 

اگر عمر و زندگی دست خداست و عمر را خدا تمام می کند دلیل اینکه خودکشی گناه کبیره ست چیست مگر سرنوشت انسان از بدو تولد نوشته نشده است ؟ 

جواب

در حقیقت خداوند انسان را موجودی مختار آفریده و راه درست را در پیش پای او گذاشته که بر اساس آن حرکت کند ، حالا اگر با قوه ی اختیاری که دارد بر خلاف اوامر الهی حرکت کرد مطمئنا مقصر بوده و دچار گناه شده است در عین حالی که بدون اراده ی خداوند ، انسان نمی تواند کوچکترین حرکتی را داشته باشد . و این مساله بدان معنا نیست که قدرت مطلقه ی خداوند با اراده و اختیار انسان تضادی داشته باشد به این دلیل که : 

قدرت ما در عرض قدرت خداوند نیست و تزاحم در صورتی است که دو یا چند اراده و قدرت در عرض یکدیگر باشند و بخواهند هر یک مستقلا فعل واحدی را انجام دهند . مراد از دو اراده ی هم عرض این است که مثلا دو نویسنده بخواهد در زمان واحد از قلم و کاغذ واحدی استفاده کنند ، روشن است که بین آندو تزاحم رخ می دهد و هر دو با هم نمی توانند این فعل واحد را انجام دهند . اراده و قدرت ما نسبت به اراده و قدرت خداوند اینچنین نیست ، بلکه اراده ی ما در طول اراده ی الهی است . برای تقریب مطلب به این مثال توجه کنید : 

وقتی شما مشغول نوشتن نامه ای هستید ، می توانید بگویید : قلم می نویسد ، و می توانید بگویید (( دستم می نویسد )) و می توانید بگویید : (( من می نویسم )) ، آیا مرادتان اینست که سه نویسنده در کارند ؟! خیر ، در اینجا چون قلم ، دست و شما در طول یکدیگر یکدیگرید می توانید در آن واحد فعل را به هر سه نسبت دهید ( این مثال فقط برای تقریب فاعلیت طولی است و الا قلم و دست اراده ندارند ) فاعلیت و اراده ی ما نسبت به اراده ی خداوند نیز اینچنین است ، به عبارت روشنتر چون تمام جهان خلقت و از جمله ما و اراده ی ما و افعال ما همه مخلوق خداوندند ، پس همگی تحت اراده و قدرت مطلقه ی او هستند ، اما تزاحمی هم بین اراده ی او اراده ی ما وجود ندارد ، یعنی ما می توانیم افعال ارادی خودمان را هم به اراده ی الهی منسوب بدانیم و هم به اراده ی خودمان . از همین روست که در قرآن کریم افعال اختیاری انسان در عین حال به خداوند نیز نسبت داده شده است : (( آنهنگام که تیر انداختی در حقیقت تو نبودی که چنین کردی ، بلکه خداوند بود که تیر را پرتاب کرد . انفال /17 )) 

نکته ای که در اینجا باید بدان توجه کرد اینست که اختیاری بودن فعل انسان بدین معنا نیست که اراده و اختیار ما علت تامه ی تحقق آن فعل باشد و هیچ عامل و اراده ی دیگر - حتی در طول اراده ی ما هم - در تحقق آن دخیل نباشد ، خیر ، معنای ارادی و اختیاری بودن افعال ما اینست که اراده ی دیگری در عرض اراده ی ما و مزاحم با اراده ی ما در کار نباشد ، و چنین هم هست . و اما قدرت و اراده و فاعلیت الهی در طول اراده ی ما و غیر مزاحم با اراده ی ماست و چنین اراده و قدرتی ، سلب قدرت و اراده از ما نمی کند . 

منبع : عقائد اهل سنت ، تالیف دکتر مجد مکی ، ترجمه : فیض محمد بلوچ ، انتشارات خواجه عبدالله انصاری ، 1394 ، ج 3، ص 486-487.