هیچ حرکتی بدون انگیزه نیست ، طبعا حرکت در مسیر شناخت مبدأ جهان هستی ، نیز نمی تواند بدون انگیزه باشد ، به همین دلیل فلاسفه و دانشمندان برای خداجویی ، سه انگیزه ی اساسی ذکر کرده اند که قرآن مجید به همه ی آنها اشاره های روشنی دارد : 

1- انگیزه ی عقلی 

2- انگیزه ی فطری 

3- انگیزه عاطفی 

انگیزه عقلی 

انسان عاشق کمال است ، و این یک عشق جاودانی در همه ی انسانها محسوب می شود ، منتها هر کس کمال خود را در چیزی می بیند و به دنبال آن می رود و گروهی نیز به جای آب به دنبال سراب و ارزش های موهوم و کمالات پنداری می روند و آن را واقعیت ، خیال می کنند . 

گاهی از این اصل به عنوان (( غریزه ی جلب منفعت و دفع ضرر )) یاد می شود که انسان به خاطر این غریزه خود را موظف می بیند که نسبت به هر موضوعی که با سرنوشت او ( از نظر سود و زیان ) رابطه ای دارد برخوردی جدی کند . 

ولی نام (( غریزه )) بر این عشق گذاشتن بسیار مشکل است چرا که غریزه معمولا به اموری گفته می شود که بدون دخالت اندیشه در افعال انسانها یاجانداران دیگر موثر است و به همین دلیل در مورد حیوانات نیز به کار می رود . 

بنابراین بهتر است که از عنوان (( تمایلات عالی )) که بعضی دیگر در این گونه موارد به کار می برند ، استفاده کنیم . 

به هر حال این عشق به کمال و تمایل به منافع معنوی و مادی و دفع هر گونه ضرر و زیان انسان را وادار می کند که در موارد احتمال نیز به تحقیق پردازد ، هر قدر این احتمال قوی تر ، و آن سود و زیان عظیم تر باشد این تحقیق و جستجو را لازم تر می شمرد . 

محال است کسی احتمال دهد مطلبی در سرنوشت او تاثیر مهمی دارد و خود را موظف به تحقیق پیرامون آن نداند . 

مساله ی ایمان به خدا و جستجوی مذهب مسلما در زمره ی این مسایل است ، چرا که در محتوای مذهب سخن از مسائل سرنوشت به میان می آید ، سخن ازمسائلی که خیر و شر با آن رابطه ی تنگاتنگ دارد . 

بعضی برای روشن ساختن این مطلب مثالی ذکر می کنند و می گویند : فرض کنید کسی را بر سر یک دو راهی ببینیم که می گوید : ماندن در اینجا قطعا خطرناک است و انتخاب این راه ( اشاره به یکی از آن دو ) نیز مسلما خطرناک و راه دیگر راه نجات است ، و سپس قرائن و شواهدی برای هر یک مطرح می کند . بدون شک هر راهگذری خود را موظف به تحقیق می بیند و بی اعتنایی به آن را مخالف حکم عقل . 

اصل عقلی معروف دفع ضرر محتمل ، شاخه ای از انگیزه ی عقلی است ، قرآن خطاب به پیامبر صلی الله علیه و سلم می فرماید : (( به آنها بگو به من خبردهید اگراین قرآن از سوی خدای یگانه یکتا باشد ( و حساب جزا و بهشت و دوزخی در کار باشد ) و شما به آن کافر شوید ، چه کسی گمراه تر خواهدبود از آن کس که در مخالفت دور و گمراهی شدید قرار دارد ؟! ( فصلت 52 )

البته این گفتار در مورد کسانی است که هیچ دلیل منطقی در آنها کارگر نیست ، در حقیقت آخرین سخنی است که به اشخاص لجوج و مغرور و متعصب گفته می شود ، و آن اینکه اگر شما حقانی بودن قرآن و توحید و وجود عالم پس از مرگ را صد در صد نپذیرید مسلما دلیل بر نفی آن نیز ندارید ، بنابراین این احتمال باقیست که دعوت قرآن و مساله ی معاد واقعیت داشته باشد ، آن گاه فکر کنید چه سرنوشت تاریک و وحشتناکی خواهید داشت با این گمراهی و مخالفت شدید و موضع گیری در برابر این مکتب الهی . 

این همان سخنی است که بزرگان دینی در برابر افراد لجوج در آخرین مرحله مطرح می کنند ..

ادامه دارد .. 

منبع : مقدمه ی مترجم از کتاب مجموعه ای کامل از عقاید اهل سنت تالیف دکتز مجد مکی ص 21-22 .