2- انعام 

انعام عبارتند از : شتر ، گاو ، گوسفند و بز

دلیل واجب بودن زکات در این حیوانات 

امام بخاری ( 1386) از انس بن مالک رضی الله عنه روایت کرده است که گفت : حضرت ابوبکر رضی الله عنه نامه ای برای او نوشت و همراه آن انس را به بحرین فرستاد ، که در ابتدای آن آمده بود : (( به نام خداوند بخشاینده ی مهربان ، این فریضه ی زکات است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم بر مسلمانان واجب نمود . هر حاکمی آن را مطابق احکام شرعی از مسلمانان درخواست کرد ، باید آن را بپردازند و اگر بیشتر از آن مقدار خواست آن را پرداخت نکنند .. )) 

این حدیث ، حدیثی طولانی است که نوع این حیوانات ( چهارگانه و حد نصاب و مقدار زکات واجب شده آن ها را بیان کرده است که به طور جداگانه در جای خود ، خواهد آمد . 

3- محصولات زراعی 

پرداخت زکات زمانی در محصولات زراعی و میوه جات واجب می شود که در زندگی عادی مردم ، قوت بوده و نگه داری و ذخیره ی آنها بدون فاسد شدن ، ممکن باشد و از میان میوه جات : خرما و انگور ، و از حبوبات : گندم و جو ، برنج ، عدس نخود ، ذرت ، و... قوت محسوب شده و زکات به آنها تعلق می گیرد . اما آنچه در روزگار سخت و قحطی به عنوان قوت مورد استفاده قرار می گیرد ، مشمول زکات نمی شود . 

دلیل وجوب زکات در محصولات زراعی و میوه جات 

خداوند متعال می فرمایند : 

كُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ۖ انعام 141  از ميوه آن -چون ثمر داد- بخوريد، و حق [بينوايان از] آن را روز بهره‌بردارى از آن بدهيد، 

 از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده که منظور از (( حقه )) پرداخت زکات است . 

خداوند متعال می فرمایند : 

أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَكُم مِّنَ الْأَرْضِ ۖ البقره 267  از چيزهاى پاكيزه‌اى كه به دست آورده‌ايد، و از آنچه براى شما از زمين برآورده‌ايم، انفاق كنيد، 

دلائل دیگری نیز وجود دارد ..

دلیل تخصیص زکات به محصولات ذکر شده ، روایت ابوداود ( 1603) و ترمذی ( 644) از عتاب بن اسید رضی الله عنه است و ترمذی آن را حسن دانسته است که گفت : رسول خدا صلی الله علیه و سلم دستور دادند که انگور تخمین زده شود ، آنگونه که خرما تخمین زده می شود و زکات آن به صورت کشمش گرفته شود ، آنگونه که زکات ثمر نخل به صورت خرمای خشک و چیده شده گرفته می شود . 

حاکم - با اسناد صحیح - از ابوموسی اشعری و معاذ بن جبل رضی الله عنهما روایت کرده است که گفتند : پیامبر صلی الله علیه و سلم آنان را به سوی یمن فرستاد تا مردم را به دستورات دین اسلام آگاه سازند و به آنان فرمودند : 

(( فقط از این چهار محصول زکات بگیرید : جو ، گندم ، کشمش ، و خرما ))

همچنین معاذ رضی الله عنه روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و سلم از خیار ، خربزه ، انار ، و سبزیجات زکات نمی گرفت و پیامبر صلی الله علیه و سلم آن ها را مورد عفو قرار داده است . 

( حاکم این حدیث را صحیح خوانده و امام ذهبی نیز آن را صحیح دانسته است .) ( کتاب المستدرک 1 / 401 ) 

تمامی آن چه قوت غالب مردم محسوب می شود بر گندم و جو قیاس می شود . زیرا تهیه ی غذا برای بقای حیات لازم است ، پس حق شرعی ( زکات ) در آن برای نیازمندان واجب است . 

4- عروض التجارة ( کالاهای تجارتی )

مقصود از تجارت : عوض کردن و رد و بدل کردن مال به قصد منفعت است و خاص نوع معینی از مال نیست و عروض : کالاهایی هستند که جهت سود بردن در میان مردم دست به دست می شوند . 

دلیل وجوب زکات کالاهای تجارتی 

خداوند متعال می فرمایند : 

یا ایها اللذین آمنوا أَنفِقُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا كَسَبْتُمْ البقره 267 ای کساین که ایمان آورده اید ، از چیزهایی که به دست آورده اید ، انفاق کنید 

مجاهد می گوید : این آیه در مورد تجارت نازل شده است . 

پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند : 

شتر ، گاو ، گوسفند ( و بز ) پارچه ی آماده برای دوخت  ( اموال تجارتی ) هر کدام زکات مخصوص خود را دارند .)) ( حاکم در مستدرک (1 / 388 ) )) با اسناد صحیح بر شرط بخاری و مسلم آن را  روایت کرده است . ) 

ابوداود ( 1562) از سمره بن جندب رضی الله عنه روایت کرده است که گفت : اما بعد ، پیامبر صلی الله علیه وسلم ما را دستور می دادند ، زکات اموالی را بپردازیم که برای معامله و تجارت به کار می بریم . 

شرائط وجوب زکات در کالاهای تجارتی 

اجناس مملوکه به دو شرط ، به عنوان کالاهای تجارتی محسوب می شود ، تا زکات در آنها واجب گردد .

1- شخص به عقد معاوضه آن را مالک شود ، مانند : بیع ، اجاره ، مهریه و .. پس اگر به واسطه ی ارث ، وصیت ، هبه ، مالک آن گردد کالای تجارتی محسوب نمی شود . 

2- هنگام مالکیت بر آن ، قصد تجارت با آن را داشته باشد و ( تا آخر سال ) این نیت استمرار یابد. اگر هنگام مالکیت بر آن قصد تجارت نداشته باشد جزو کالاهای تجارتی محسوب نمی شود اگر چه بعدا قصد تجارت با آن را داشته باشد . ( باید به هنگام معامله قصد تجارت نماید ) . همچنین اگر آن را به نیت تجارت بخرد ، سپس بخواهد تحت ملکیتش در آورد و با آن تجارت ننماید ، یعنی ملک شخصی شود ، دیگر زکات به آن تعلق نمی گیرد . 

معدن و گنجینه های زیر زمینی 

منظور از آن دو ، طلا و نقره ای است که از درون زمین استخراج می شوند ، با این تفاوت که اگر از راه تصفیه و پالوده کردن آن ، از زمین استخراج شود ، معدن به شمار می آید ، و اگر گنجینه به ماقبل اسلام برگردد ، رکاز است . ولی اگر ثابت شود که آن مال در دوران اسلامی پنهان شده است از اموال گم شده به حساب می آید که دارای احکام خاصی است که در باب لقطه وارد می شود . 

دلیل وجوب زکات در معدن 

بیهقی روایت کرده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم زکات را از معادن قَبَلِیّه می گرفت . ( قبلیه منطقه ای است میان مکه و مدینه که اسم آن ناحیه فُرع است ) 

امام نووی رحمه الله می گوید : فقهای مذهب ما گفته اند : امت اسلامی بر وجوب زکات معادن اجماع دارند . ( المجموع : 6 / 73 - 74 ) 

دلیل وجوب زکات در گنجینه ( رکاز )

امامان بخاری ( 1428) و مسلم ( 1710 ) از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند : 

(( و در رکاز ( گنجینه های زیر زمینی ) یک پنجم ( زکات واجب ) است . 

توجه : گنجینه و معدن ، همان طلا و نقره هستند ، با این حال ، آن دو را نوعی مستقل از اموال زکوی به حساب می آوریم ، چون دارای احکام خاص خود می باشند ، چه از حیث شرط گرفتن سپری شدن یک سال ، و چه از حیث درصدی که پرداخت آن واجب است پس به این دلیل ، آنها نوع مستقلی از اموال زکوی به حساب می آیند ، اگرچه در حقیقت جزو طلا و نقره هستند . 

ادامه دارد .... 

منبع : فقه منهجی با ترجمه آقایان حسامی و پارسا صفحه 300الی 304