اصلی که در این باره رعایت می شود 

صفت رشد و نمو ، پایه و اساسی است که موجب تعلق زکات به اموال می شود ؛ بنابراین ، هر مالی که قابلیت رشد و نمو داشته باشد ، حق زکات به آن تعلق می گیرد و هر مالی که قابلیت رشد و نمو نداشته باشد ، زکات به آن تعلق نمی گیرد . 

فلسفه ی رعایت این اصل آشکار است ، زیرا هر مالی که قابل رشد و نمو نباشد ، اگر زکات در آن واجب شود ، به تدریج در مدت چهل سال ، زکات آن را تمام می کند و این به ضرر مالک آن است . 

اما مالی که قابلیت رشد و نمو را دارد ، با توجه به همین رشد و نمو ، زکات بدان تعلق خواهد گرفت . بنابراین خطر نابود شدن مال بر اثر پرداخت زکات ، وجود ندارد . بر اساس همین اصل تعداد اموالی که زکات به آنها تعلق می گیرد به شرح زیر است : 

1- نقود ( طلا و نقره ) 

منظور از نقود ، طلا و نقره است ، خواه مسکوک یا غیر مسکوک باشد . خواه به طور حقیقی و مستقیم در مالکیت صاحب آن باشد ، یعنی معامله عملا بدانها صورت گیرد ؛ یا به طور اعتباری و غیر مستقیم ، در مالکیت صاحب آن باشد ، یعنی در معاملات ، اسکناس جایگزین آنها شود . اسناد دارای ضمانت و اوراق بهادار که با قیمت طلا و نقره قابل محاسبه هستند جزو نقود به حساب می آیند . 

دلیل وجوب زکات در نقود : 

خداوند متعال می فرمایند : وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّـهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿٣٤﴾ توبه 

و کسانی که طلا و نقره را ذخیره می کنند و در راه خدا آن را انفاق نمی کنند ، آنان را به عذاب دردناکی بشارت ده . 

منظور از (( کنز )) نگه داری کردن مالی است که زکات به آن تعلق دارد و مال (( مکنوز )) مالی است که زکات آن پرداخت نشده باشد . 

امام بخاری ( 1339) در صحیح خود از ابن عمر رضی الله عنهما در تفسیر آیه ی مذکور روایت نموده است که او گفت : هلاکت بر کسی که اموالش را جمع آوری نماید و زکاتش را پرداخت نکند . 

امام مسلم ( 987) از ابوهریره رضی الله عنه روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند : 

(( هر کس دارای طلا و نقره باشد و زکات شرعی آن را پرداخت ننماید ، در روز قیامت از آنها صفحه هایی از آتش می سازند و در آتش دوزخ آنها را حرارت می دهند و پیشانی و پشت صاحبش را با انها داغ می کنند و هر وقت سرد شوند دوباره داغ شده و این عمل ادامه دارد ، در روزی که مقدار آن پنجاه هزار سال است ، تا اینکه میان بندگان قضاوت می شود ، پس مسیرش را به وی نشان می دهند که آیا به سوی بهشت است یا به سوی جهنم . 

انواع طلا و نقره هایی که زکات بدان ها تعلق می گیرد : 

بنابر آنچه در مورد نقود بیان شد ، زکات به انواعی از طلا و نقره تعلق می گیرد که آن را برای شما بیان می کنیم : 

1- پول های نقره ای و سکه های طلا ، و آنچه در حکم طلا و نقره ی مسکوک ( پول ) جهت معامله به کار می روند . 

2- شمش هایی که در ساخت آنها از طلا و نقره استفاده شده است . 

3- ظروف و قطعه های نقره ای و طلایی که برای استفاده یا زینت ساخته شده باشند . 

در زیور آلات زکات نیست 

زیور آلات مباح از نوع سوم استثنا شده و در آن زکات نیست . همچنین اگر زن ، دارای زیور آلات طلا یا نقره باشد و در عرف مردم به حد اسراف نرسد و همچنین انگشتر نقره برای مردان ، در آنها زکات واجب نیست . محسوب کردن طلا و نقره در زمره زیور آلات ، صفت رشد و نمو را از میان می برد ، و با اذن شارع ، آنها را به صورت یک مال راکد بدون رشد و نمو در می آورد . 

بیهقی (138/4) و دار قطنی (107/2) از جابر رضی الله عنه روایت کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند : (( لا زکاة فی الحلی )) در زیور آلات زکات ( واجب ) نیست . 

و آنچه از اقوال صحابه رضی الله عنهم بیان شده است ، این مساله را تایید می کند . امام مالک در الموطأ (250/1) روایت کرده که حضرت عائشه رضی الله عنها نگه داری دختران برادرش را - که در خانه ی ایشان یتیم بودند- و زیور آلاتی داشتند ، بر عهده داشت و از زیور آلات آنها زکات پرداخت نمی کرد . و عبدالله بن عمر رضی الله عنهما دختران و کنیزکان خود را با طلا می آراست و از زیور آلات آنها زکات پرداخت نمی کرد . 

همچنین امام شافعی رحمه الله در کتاب الام 2 / 34 - 35 روایت کرده است که فردی از جابر بن عبدالله رضی الله عنهما در مورد زیور آلات سوال نمود که آیا در آنها زکات ( واجب ) است ؟ جواب دارد : خیر .

اما زیور آلاتی که در راه حرام مورد استفاده قرار می گیرند ، مانند زیور آلات مرد - به جز انگشتر نقره - وسایل مورد استفاده زینتی در منزل ، با مساله ی اول فرق دارد ، چون صفت رشد و نمو ، اگرچه سبب زیور آلات بودن این ها از میان رفته است ولی از آنجا که این سبب حرام است ، از میان رفتن رشد و نمود آنها ( از لحاظ شرعی ) فاقد اعتبار است . 

برگرفته از فقه منهجی ، با ترجمه ی آقایان حسامی و پارسا ص 297 الی 299 .