آیا روح مردگان از تلاش زنده گان بهره مند می شوند یا خیر ؟ 

الجواب : در دو زمینه به اجماع فقها و محدثین و مفسرین اهل سنت روح مردگان از تلاش زنده گان بهره مند می شوند : 1- زمینه هایی که مرده گان به هنگام زندگیشان سبب آن اعمال شده اند 2- دعا و استغفار و صدقه مسلمین برای اموات و حج . که در زمینه آنچه که به آنها می رسد اختلاف وجود دارد که آیا ثواب انفاق به آنها می رسد یا ثواب خود اعمال ؟ جمهور ابراز می دارند که ثواب خود عمل به آنها می رسد و برخی از احناف می گویند ثواب انفاق به آنها می رسد .

اما در مورد عبادات بدنی مانند روزه ، نماز ، قرائت قرآن ، و ذکر  اختلاف کرده اند : 

مذهب امام احمد و جمهور سلف بر این است که ثواب اینگونه اعمال هم به اموات می رسد .و این گفتار برخی از اصحاب امام ابی حنیفه هم می باشد ، امام احمد رحمه الله در روایت محمد بن یحیی الکحال بیان می دارد که : به ابی عبدالله گفته شد : شخصی کار خوبی از نماز یا صدقه را انجام می دهد و ثواب نصف آن را برای مادر و نصف دیگر را برای پدرش قرار می دهد حکم آن چیست ؟ ابی عبدالله گفت : امیدوارم به آنها برسد . همچنین در جایی دیگر می فرماید : آیه الکرسی را سه مرتبه بخوان و همچنین قل هو الله احد و بگو : الله ان فضله لاهل المقابر خدایا فضیلت آن برای اهل قبور قرار بده . 

گروهی از اهل بدعت کلامی ابراز داشته اند که اموات از هیچ چیز بهره مند نمی شوند نه از دعا و نه از غیر آن : 

که این قول نمی تواند موجه باشد : 

دلائل منتفع شدن اموات به علت مواردی که خود در زندگی مسبب آن بوده اند

روایت امام مسلم رحمه الله است که از ابی هریره رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند : اذا مات الانسان انقطع عنه عمله الا من ثلاث : صدقه جاریه ، او علم ینتفع به او ولد صالح یدعو له : وقتی انسان فوت شد پاداش اعمالش منقطع می شود مگر از سه چیز : صدقه ی جاریه ، علمی که بوسیله ی آن دیگران منتفع می شوند یا فرزند صالحی که برایش دعا می کند . 

لذا استثنا شدن این سه مورد از " من عمله " دال بر این است که این سه مورد جزء اعمال شخص می باشد چرا که خود سبب ایجاد آنها شده است . 

و در سنن ابن ماجه از حدیث ابی هریره رضی الله عنه آمده است که گفت : رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند : ان مما یلحق المومن من عمله و حسناته بعد موته علما علمه و نشره او ولدا صالحا ترکه ، او مصحفا ورثه او مسجدا بناه او بیتا لابن السبیل بناه او نهرا أکراه او صدقه اخرجها من ماله فی صحته و حیاته تلحقه من بعد موته ( اخزجه ابن ماجه فی المقدمه (20) باب : ثواب معلم الناس الخیر ( الحدیث 242) و اخرجه ابن خزیمه فی صحیحه ( الحدیث 2490 ) و اخرجه التبریزی فی (2) کتاب العلم ( الحدیث 254) و ذکره المنذری فی الترغیب و الترهیب ( 1/196) ) 

ترجمه : از جمله اعمال نیک مومن که بعد از مرگ ، پاداشش به او می رسد موارد زیر است : علمی که تعلیم و انتشار داده است ، فرزند صالحی که بجای گذاشته است ، مصحفی که به ارث گذاشته است ، مسجدی که بنا کرده است ، مسافر خانه ای که ساخته است ، رودخانه ای که کرایه کرده باشد ، صدقه ای که در حال سلامتی و حیاتش داده باشد بعد از مرگش به او می رسد . 

در صحیح امام مسلم هم از حدیث جریر بن عبدالله آمده است که گفت : رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند : من سن فی الاسلام سنة حسنة فله أجرها و أجر من عمل بها من بعده من غیر أن ینقص من أجورهم شی ، و من سن فی الاسلام سنة سیئة کان علیه وزرها و وزر من عمل بها من بعده من غیر ان ینقص من اوزارهم شی " 

ترجمه : هر کس در اسلام روش پسندیده ای بگذارد پاداش آن حسنه و تمام کسانی که بعد از او به آن عمل می کنند برای اوست بدون اینکه از پاداش عاملین به آن روش کاسته شود و کسی که روش ناپسندی مرسوم گرداند گناه آن روش و کسانی که بعد از او به آن عمل می کنند بر گردن اوست بدون اینکه چیزی از گناه عاملین به آن روش ناپسند کم شود. 

و نبی اکرم صلی الله علیه و سلم در جایی دیگر می فرمایند : 

لا تقتل نفس ظلما الا کان علی ابن ادم الاول کفل من دمها ، لانه اول من سن القتل : هیچ شخصی به ناحق کشته نمی شود مگر اینکه مقداری از گناه این خونریزی بر عهده ی فرزند اول آدم است چرا که او برای اولین بار کشتن را مرسوم ساخت .

وقتی که در باب عقاب و عذاب اینگونه باشد در باب پاداش و فضل بر وجه اولی اینگونه خواهد بود . 

دلائل منتفع شدن اموات بعد از حیاتشان  از اعمالی که خود سبب آن نبوده اند 

قرآن و سنت و اجماع و قواعد شرع بر انتفاع اموات بعد از حیاتشان به سبب اعمالی که خود سبب آنها نبوده اند دلالت می دهند : 

اما قرآن : وَالَّذِينَ جَاءُوا مِن بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْإِيمَانِ ( الحشر 10 ) و [نيز] كسانى كه بعد از آنان [=مهاجران و انصار] آمده‌اند [و] مى‌گويند: «پروردگارا، بر ما و بر آن برادرانمان كه در ايمان آوردن بر ما پيشى گرفتند ببخشاى

وجه استدلال : خداوند تبارک و تعالی بخاطر استغفارشان برای مومنین قبل از خود آنها را مدح می کند لذا این مساله دال بر این است که آنها از استغفار زنده گان منتفع شده  و سود برده اند . 

ممکن است گفته شود : اینها بخاطر استغفار زنده گان بعد از خود منتفع می شوند چون ایمان را برایشان به ارث گذاشته اند و روش ایمانی را مرسوم ساخته اند ، اما بایستی این نکته را در نظر گرفت که : آنچه بر انتفاع میت از دعا دلالت می دهد اجماع امت بر دعا برای میت در نماز جنازه است . 

و در سنن آمده است که ابی هریره رضی الله عنه گفت که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند : إذا صلیتم علی المیت فأخلصوا له الدعاء هر گاه بر میت نماز خواندید خالصانه برایش دعا کنید 

و در صحیح مسلم از عوف بن مالک آمده است که گفت : رسول الله صلی الله علیه و سلم بر جنازه ای نماز خواندند قسمتی از دعای انحضرت بر جنازه  حفظ کردم ایشان فرمودند : اللهم اغفر له و ارحمه و عافه و اعف عنه و اکرم نزله و اوسع مدخله و اغسله بالماء و الثلج و البرد و نقه من الخطایا کما نقیت الثوب الابیض من الدنس و أبدله دارا خیرا من داره و اهلا خیرا من اهله و زوجا خیرا من زوجه و ادخله الجنه و أعذه من عذاب القبر و عذاب النار 

ترجمه : خدایا او را بیامرز و بر او رحم نما و او را عافیت ببخش و از او درگذر و جایگاهش را نیک بگردان و محل ورودش را وسعت بخش و او را با آب و برف و تگرگ بشوی و گناهانش را همانگونه که لباس سفید را از ناپاکی پاک می کنی پاک بگردان و خانه ای بهتر از خانه ی دنیایش به او ارزانی دار و خانواده و همسری بهتر از خانواده و همسرش به او ببخش و او را وارد بهشت بگردان و از عذاب قبر و عذاب آتش او را نجات بده .

و در سنن  از وائله بن اسقع آمده است که گفت : رسول الله صلی الله علیه و سلم بر مردی از مسلمین نماز خواند شنیدم که فرمودند : اللهم ان فلانا بن فلان فی ذمتک و حبل جوارک فقه من فتنة القبر و عذاب النار و انت اهل الوفاء و الحق ، فاغفر له و ارحمه انک انت الغفور الرحیم 

خدایا فلانی پسر فلانی در ذمه و ریسمان همسایگی توست او را از فتنه ی قبر و عذاب آتش نجات بده تو اهل وفا و حق هستی پس او را بیامرز و به او رحم کن همانا تو بخشاینده مهربان هستی .

این موضوع در احادیث زیادی آمده است .. .

و در سنن از عثمان بن عفان رضی الله عنه آمده است که گفتند : رسول الله صلی الله علیه و سلم هرگاه از دفن میت فارغ می شدند بر قبر او می ایستادند و می فرمودند : استغفروا لاخیکم و اسالوا له التثبیت ، فانه الان یسال برای برادرتان طلب آمرزش نمایید و استقامت را برایش از خداوند بخواهید چرا که او الان مورد سوال قرار می گیرد .

همچنین دلیلی دیگر بر این مساله : دعا برای اموات به هنگام زیارت قبور است همانگونه که در صحیح مسلم از حدیث بریده بن الخصیب آمده است که گفت ، رسول الله صلی الله علیه و سلم به آنها آموزش می داد که هرگاه به زیارت قبور می رفتند بگویند : السلام علیکم اهل الدیار من المومنین و المسلمین ، و انا ان شاء الله بکم لاحقون ، نسال الله لنا و لکم العافیه سلام بر شما اهل سرزمین مومنین و مسلمین و ان شاء الله ما به شما ملحق خواهیم شد از خداوند برای خود و شما سلامتی را مسالت می نماییم . 

بنابراین دعای پیامبر صلی الله علیه و سلم برای اموات چه به صورت تعلیم و چه به صورت فعل و دعای صحابه و تابعین و مسلمانان در همه ی عصور بیشتر از آن است که بتوان همه را بر شمرد و کسی نمی تواند آن را انکار نماید ، و در روایات آمده است که خداوند تبارک و تعالی در بهشت درجه ی بنده ای را بالا می برد ، بنده می گوید : چگونه به این درجه رسیدم ؟ به او گفته می شود بخاطر دعای فرزندت برای تو. 

ادامه دارد......

منتظر نظریات ، صاحب نظران هستیم ...

منبع : الروح لابن قیم الجوزیه ص 153 الی 157 ( مساله شانزدهم ) 

ترجمه : مدرسه ی دینی سلطان العلماء قشم - طولا