تعریف اعتکاف 

اعتکاف در لغت به معنی ماندن و ملازمت بر چیزی است و در اصطلاح شرع ماندن در مسجد با نیت مخصوصی است . 

دلیل مشروعیت اعتکاف 

اصل در مشروعیت اعتکاف کلام خداوند است که می فرماید : و لا تباشروهن و انتم عاکفون فی المساجد ( البقره 187 ) و در حالی که در مساجد معتکف هستید ( با زنان خود ) نزدیکی نکنید . 

امامان بخاری ( 1922 ) و مسلم ( 1172) از حضرت عائشه رضی الله عنه روایت کرده اند که گفت : پیامبر صلی الله علیه و سلم در دهه ی آخر ماه رمضان اعتکاف می نمود ، سپس همسرانش بعد از ( رحلت ) وی اعتکاف می کردند . 

اعتکاف از احکام قدیمی است که قبل از اسلام مشهور بوده است ، دلیل این حکم کلام خداوند متعال است که می فرمایند : (( و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه ی مرا برای طواف کنندگان و اعتکاف کنندگان و رکوع و سجود برندگان ، پاکیزه کند . ( البقره 125) 

فلسفه ی تشریع اعتکاف : 

بر هر مسلمانی لازم است - لحظه به لحظه - در صدد جلوگیری نفس خود از شهوت های مباح و کنترل آن به خاطر اطاعت از مولایش و کوشش برای عبادت خداوند باشد تا به وسیله ی محبت خداوند و به خاطر دست یابی به رضایت خداوند بر ترک شهوت های حرام و زیان آور ، عادت کرده و پاک شود . نفس قطعا به بدی امر می کند و انسان را به سوی گناه و معصیت سوق می دهد ، خداوند متعال می فرمایند : (( همانا نفس قطعا به بدی امر می کند ، مگر کسی که پروردگارم به او رحم کند ( یوسف 53) )) دنیا پرستی ، سبب افزایش روی آوری و تمنای نفس بر آن می شود و بعید است جز خلوت گزینی و افزودن حب خداوند و دوری از محرمات ، چیزی بتواند مانع هوای نفس و بازداشتن آن از خواسته های دنیوی باشد و نفس را تربیتی صحیح نماید . پس به این دلیل اعتکاف تشریع شد تا سبب آرامش خاطر ، صفای قلب ،  تربیت نفس بر زهد و تقوا از شهوت های مباح و موجبات تعالی روح را از منهیات و گناهان فراهم سازد . 

حکم اعتکاف : 

اعتکاف در تمام اوقات ، سنت است و در ماه رمضان به ویژه در دهه ی آخر آن این استحباب تاکید بیشتری دارد مگر این که کسی آن را بر نفس خود نذر نماید که در این حالت ، بر او واجب می گردد . بنابراین اعتکاف دارای سه حکم می باشد : 

1- استحباب : شامل اعتکاف در تمام اوقات می شود . 

2- سنت موکد : شامل دهه ی آخر ماه رمضان می شود . 

فلسفه ی موکد بودن اعتکاف در دهه ی آخر ماه رمضان ، یافتن شب قدر و کسب فضیلت آن است ، این شب ، از بهترین شب های سال می باشد ، خداوند متعال می فرمایند : 

(( شب قدر از هزار ماه ، با فضیلت تر است ( القدر 3 )) 

یعنی اعمال صالح در شب قدر از انجام دادن آن ها در هزار ماه بدون شب قدر ، بهتر و برتر است ، جمهور علما معتقدند که شب قدر ، در دهه ی آخر ماه رمضان قرار دارد . 

منبع : فقه منهجی ، ج 1 ، ص 377- 379