قبل از اینکه در مورد فضیلت این شب و حکمت انجام اعمالی در آن بیانی داشته باشم من باب ادای امانتی که بر عهده ی علما گذاشته شده است که باید مسائل را برای مردم تبیین کرده و چیزی را کتمان ننمایند ، می خواهم حکم شرعی کارهایی که مردم از نماز و دعا در این شب انجام می دهند را بیان کنم ، در حقیقت از رسول الله صلی الله علیه  و سلم ثابت نشده است که مردم را برای دعا یا عبادت در این شب در مسجد جمع کرده باشد و هیچ اثری از صحابه هم در این زمینه وجود ندارد و همه ی احادیثی که وارد است در مورد فضیلت قیام شب و روزه ی روز نیمه ی شعبان می باشد .

از جمله روایتی که ابن ماجه از رسول الله صلی الله علیه و سلم روایت کرده است که فرمود : هرگاه شب نیمه ی شعبان فرا رسید شبش را به شب زنده داری و روزش را به روزه گرفتن سپری نمایید .

و بیهقی از عائشه رضی الله عنها روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه و سلم به او فرمود : امشب نیمه شعبان است و خداوند در این شب اعمال بندگانش را بررسی می کند و کسانی که استغفار کنند را می آمرزد و آنان که طلب رحمت نمایند مورد رحمت قرار می دهد و کینه ورزان را به حال خو د رها می نماید .

در این معنا احادیث متعددی وجود دارد که اگرچه به تنهایی به درجه ی صحت نمی رسند مگر اینکه در زمینه ی فضائل اعمال است و جمهور اهل علم قائلند که در فضائل اعمال می توان به احادیث ضعیف هم عمل کرد .

اما دعای مشهوری که مسلمانان در مساجد و خانه هایشان زمزمه می کنند نه از رسول الله صلی الله علیه و سلم ونه از صحابه و نه از سلف صالح ثابت نشده است که به خاطر آن در مساجد یا در خانه ها اجتماع کنند و دقیقا مشخص نیست که چه کسی این دعا را وضع کرده است البته قسمتی از آن از برخی از صلحا شنیده شده است که بدان دعا می کرده اند حتی در برخی از عباراتش کلماتی وجود دارد که نمی توان به نسبت خداوند بکار برد .

خلاصه قول اینکه : در برخی از احادیث فضائلی برای این شب اثبات شده است و مستحب است مسلمان در آن ، با دعا به درگاه خداوند تضرع کنند و با عبادت شبش را احیا نموده و روزش را روزه بگیرند و بهترین و دوست داشتنی ترین دعا نزد خداوند ، دعاهایی است که در قرآن و سنت مذکور است چرا که در قرآن و سنت دعاهایی وجود دارد که شایسته است شخص مسلمان زیاد به آنها دعا کرده و در مانند چنین مناسباتی ذکر زبانش باشد.

اما حکمت از تخصیص فضیلت به این شب و ترغیب روزه ی  روز آن این است که خداوند می خواهد بندگانش را در ادوار مختلف تربیت کند و اسباب تطهیر از ناپاکی های مادیت و لغزش های زندگی فراهم آورد و لذا مانند این مناسبت ها را به عنوان زمان های استراحت و عمل فراهم می آورد ... استراحت از اعمال روزمره زندگی که باعث خستگی جسم و روح می شود ، استراحت از لغزش ها و گناهان و عمل کردن در راستای تطهیر و تزکیه نفس و تجدید و تقویت ایمان . و چقدر این انسانی که غرق در شهوات و لذات بودده و دستورات شرع را ترک کرده است نیاز دارد به چنین جهش های روحی که انسان را به پروردگارش متصل می گرداند و اخلاقش را تلطیف می بخشد اخلاقی که وقتی دچار قساوت می شود اقدام به ظلم و تجاوز می نماید .

مساله ای دیگر در مورد شب نیمه ی شعبان آن است که شخص مسلمان را برای ماه رمضان آماده می سازد ماهی که ماه تقوی و صلاح و عبادت و طاعت و جود و احسان است ، لذا مسلمان نیمه ی شعبان را روزه می گیرد تا برای روزه ی رمضان آماده شود ، شب نیمه ی شعبان را احیا می کند تا برای احیا شب های رمضان آماده گردد و در این شب به درگاه خداوند استغفار می کند تا با نفسی آرام و روحی پاک و قلبی مطمئن به استقبال ماه رمضان رو د .

این برخی از اسرار این مناسبت است که دعا و نماز و عبادت در آن مسحتب می باشد و همه ی این اعمال پاک کننده نفس و در راستای تربیت روحانی شخص است که روح و قلب را جلا می بخشد ...

المصادر والمراجع

أحكام الصيام وفلسفته في ضوء القرآن والسنّة/ للشيخ د. مصطفى السباعي

برگرفته از : نسیم الشام ، با ترجمه عبدالله محمد دریایی