سوال

آیا عبادت در شب نیمه ی شعبان و روزه گرفتن این روز بدعت است یا مشروع ؟

پاسخ

اولا : عبادت در شب نیمه ی شعبان امری است مشروع و در مورد آن چندین حدیث صحیح وجود دارد که در زیر به بخشی از آن ها اشاره می شود :

1- طبرانی و ابن حبان در کتاب صحیح خود از معاذ بن جبل رضی الله عنه روایت می کنند که گفت : پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : (( خداوند در شب نیمه ی شعبان به احوال تمام بندگان نظر لطف می افکند و غفران و بخشش او شامل همه ی آنان می شود جز مشرک و ستیزه جویی که ( به خاطر دشمنی و کینه ) جماعت مسلمانان را ترک کرده است . ( حدیث صحیح است . نگاه : السلسلة الصحیحة مختصره 3 / 135 حدیث 1144 اثر شیخ آلبانی )

2- ابن ماجه از ام المومنین عائشه رضی الله عنها روایت می کند که عائشه گفت : شبی پیامبر صلی الله علیه و سلم را در کنار خود نیافتم ، به بیرون رفتم تا که او را بیابم وی را در قبرستان بقیع دیدم در حالی که سرش را به سوی آسمان بلند کرده بود . فرمود : ای عائشه آیا ترسیدی که خداوند و رسولش چیزی را از تو دریغ دارند ؟ گفتم : خیر ، چنین تصوری ندارم . فقط گمان کردم که به نزد برخی از زنانت رفته ای . بعد گفت : خداوند در نیمه ی شعبان به آسمان دنیا نظر لطف می اندازد و بسیاری از مردم را می بخشد بیشتر از تعداد موی گوسفندان قبیله ی بنی کلب .( مسند امام احمد 52 / 482 و شعب الایمان بیهقی 8 /  345 و مصنف ابن ابی شیبه 7 / 139 و جمع الجوامع یا الجامع الکبیر اثر سیوطی 1 / 2976 و سنن ترمذی 3 / 193 حدیث 670 ، ترمذی در پایان این حدیث گوید که بخاری آن را ضعیف دانسته است ..

به این ترتیب روشن شد آن که می گوید : دراین باره حدیث صحیح وجود ندارد سخنش درست نیست زیرا نظر کسی که حدیث شناس است حجت می باشد نه آن که حدیث شناس نیست .

ابوبکر رضی الله عنه گوید که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود : خداوند متعال در شب نیمه ی شعبان به دنیا نظر لطف می اندازد پس همه را می بخشد جز انسان عداوت پیشه و مشرک را .( آلبانی گوید : این حدیث صحیح است . نگاه : ظلال الجنة 1 / 364 حدیث 511 )

ثانیا : روزه گرفتن در روز پانزدهم شعبان : در این مو رد حدیثی هست که سندش ضعیف است و آن روایتی است که علی بن ابیطالب رضی الله عنه گوید که رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمود : هرگاه نیمه ی شعبان فرا رسید در آن شب عبادت کنید و آن روز را روزه بگیرید به یقین خداوند از غروب آفتاب آن روز به دنیا نظر لطف می افکند و می فرماید : آیا کسی هست طلب بخشش کند تا او را ببخشم ؟ آیا کسی هست که درخواست رزق و روزی کند تا به او عطا کنم ؟ آیا بیماری هست که در خواست شفا کند تا او را سلامتی بخشم ؟ و دیگر مواردی مانند این ها .. تا زمانی که سپیده طلوع می کند .

در میان راویان این حدیث ، ابن ابی سبره است که امام احمد و ابن معین درباره ی او گفته اند : که حدیث جعل می کرده است اما متن آن با احادیث زیر تقویت می شود :

الف - با توجه به احادیث صحیحی که گذشت ، مشروعیت عبادت در آن شب ثابت شد .

ب- اگرچه سند حدیثی که مرتبط با گرفتن روزه در نیمه ی شعبان است ضعیف می باشد منتهی چون پانزدهم شعبان جزو ایام البیض است اختلافی در مشروعیت روزه در این روز وجود ندارد . ( ایام البیض به روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه گفته  می شود که روزه در این ایام سنت است )

ج- نیمه ی شعبان یکی از روزهای شعبان است که مشروعیت روزه در این ماه قطعی است چون بخاری از ام المومنین عائشه رضی الله عنها روایت کرده که عائشه گفت : رسول خدا صلی الله علیه و سلم آن قدر به روزه داری ادامه می داد که می گفتیم که قصد دارد آن را ادامه دهد و گاه آنقدر روزه نمی گرفت که می گفتیم قصد گرفتن روزه را ندارد . و من هرگز ندیدم که پیامبر صلی الله علیه و سلم روزه ی ماهی را کامل کند جز رمضان و ندیدم در ماهی بیشترین روزه را بگیرد جز در ماه شعبان . ( حدیث صحیح است . نگاه صحیح الترغیب و الترهیب - شیخ آلبانی 1 / 247 )

و ابوسلمه از عائشه رضی الله عنها روایت می کند که عائشه گفت : رسول خدا صلی الله علیه و سلم در هیچ ماهی بیشتر از شعبان روزه نمی گرفت ، تمام شعبان را روزه می گرفت و می گفت : به هر اندازه می توانید عبادت کنید همانا که خداو ند از عبادت بندگانش بی رغبت نمی گردد مادام که شما بدان راغب باشید . و نیز محبوبترین نماز در نزد حضرت صلی الله علیه و سلم نمازی بود  که استمرار داشته باشد هرچند که کم باشد و هرگاه نمازی را که ( سنت بود و ) می خواند بر خواندنش مداومت می نمود ( حدیث متفق علیه است )

هـ : همچنین از عمران بن حصین رضی الله عنه روایت شده است که عمران گفت : رسول خدا صلی الله علیه و سلم از وی یا از شخص دیگری ( تردید از راوی است ) پرسید : آیا در سُرر شعبان روزه  گرفتی ؟ گفتم : خیر ، پیامبر گفت : هرگاه افطار کردی دو روز را روزه بگیر ( حدیث متفق علیه است . نگاه : مشکاة المصابیح 1 / 461 ) . مراد از ( سرر ) گاهی اول ماه یا آخر آن است چون که ماه در این دو روز از دید پنهان می ماند اما ارجح در نزد ابوداود و دیگران این است که مراد از سرر وسط و نیمه ی ماه است زیرا سره ی هر چیزی میانه و و سط آن است موید این نظر این است که وسط هر ماه جزو ایام البیض است .

و اما روایت مرفوع ابوهریره رضی الله عنه که گوید : هرگاه که ماه شعبان به نیمه رسید روزه نگیرید تا این که ماه رمضان فرا می رسد ) این حدیث را اصحاب سنن ( مانند ابوداود ، ابن ماجه و نرمذی و ..) روایت کرده اند و این حبان گفته است که صحیح می باشد .

پاسخ داده شده به این حدیث به چند وجه است به شرح زیر :

- نیمه ی شعبان پانزدهم ماه است و این روز جزو نیمه ی اول است و نیمه ی دوم از شانزدهم شروع می شود .

- این حدیث را امام احمد و ابن معین ضعیف دانسته و گفته اند : منکر است ، بیهقی و طحاوی هم آن را ضعیف دانسته اند و حدیث جواز روزه گرفتن تمام ماه شعبان را ترجیح داده اند و نیز ابن رجب حنبلی گوید : این حدیث ضعیف است .

- این حدیث ( ظاهرا ) معارض با احادیث صحیحی است که راجع به مشروعیت روزه در تمام ماه شعبان است . پس اگر بپذیریم که صحیح است ( که همین طور نیز می باشد ) در واقع مراد از آن کسی است که روزه او را ضعیف می کند هرگاه که بخواهد نیمه ی دوم شعبان را روزه بیگیرد و آن را به رمضان وصل نماید ( و این موجب عدم نشاط و توان لازم برای ادامه ی روزه در ماه رمضان می گردد ) و یا این که مراد از آن کسی است که نیمه ی اول شعبان را روزه نمی گیرد و عمدا نیمه ی دوم را روزه می گیرد ( گویی که در صدد ایجاد نوع خاصی از عبادت است )

منبع : بدعت به معنی دقیق اسلامی آن ، تالیف دکتر عبدالملک عبدالرحمن السعدی با ترجمه مریوانی ، ص 141-145.