سوال : برخی ، گروهی از مسلمانان که اشاعره نامیده می شوند را کافر می دانند ، حکم کافر خواندن آنها چیست و چه نقشی در خدمت به اسلام داشته اند ؟

پاسخ : 

اشاعره پیروان ابوالحسن اشعری هستند . او کسی است که در زدودن شبهات و شک و تردیدها از عقائد اهل سنت و جماعت افتخار پیش گامی و حق تقدم را دارد شبهات و شوائبی که توسط معتزله و دیگر فرقه ها در عقائد اهل سنت راه یافته بود . اشعری یکی از بزرگترین افراد امت اسلام و از برجسته ترین عالمان اشاعره می باشد . 

کسانی که به اشاعره طعنه می  زنند از نظر علم و تقوا و ورع ، قابل مقایسه با آنان نیستند از جمله عالمان اشاعره امام الحرمین ، امام محمد غزالی و ابن حجر عسقلانی و امام فخر رازی و .. هستند . آنان گناهی نداشته اند جز اینکه مشتاق به زدودن شبهات فرقه ی مجسمه و دیگر فرقه ها از ذات و صفات خداوند بودند . فرقه ای که با توسل به برخی از آیات و احادیث متشابه ، برای خداوند قائل به جسمانیت بودند و نصوص را بر معانی ظاهری حمل می نمودند و از این رو معتقد بودند که خداوند دست و پا و چشم و بازو و انگشت و امثال آن را دارد . 

عالمان اشعری با توسل به مجاز در رد و ابطال شبهات آنان اقدام کردند . چون فرقه ی مجسمه یا مشبهه به نظریه تفویض باور نداشتند و عقیده ی جسمانی بودن خداوند جز با توسل به تاویل و مجاز قابل رد نبود با وجود این اشاعره معتقدند که تفویض ( تفویض یعنی واگذاری شناخت و درک حقیقت ذات و صفات خداوند به خود وی ، چون انسان فقط قادر به شناخت آیات الهی است نه حقیقت ذات او ) و عدم  غور و کنکاش در شناخت حقیقت آیات و احادیث متشابه از نظر عقیده بهتر و به صواب نزدیک تر است .

شبهه ی کسانی که اشاعره را کافر می پنداشتند این بود که ایشان را متهم به نفی برخی از صفات خداوند می کردند چون گمان می نمودند که دست ، پا و چشم از جمله صفات خداوندند همانگونه که قدرت ، علم و اراده صفات حق تعالی هستند به همانگونه که خداوند قدرتی دارد که مانند ما نیست و علمی دارد که همانند علم ما نیست به همان سان دست و چشمی دارد که مانند دست و چشم ما نیست . 

ناگفته نماند که لفظ دست و چشم و انگشت اسامی ذ ات اند نه اسامی صفات بنابراین اگر کلمه ی دست را بیان کنیم دست جسمانی به ذهن خطور می کند اما اگر قدرت را بیان نماییم قدرت جسمانی به ذهن خطور نمی کند از این رو قیاس این دو قیاس مع الفارق ( مقایسه ای نادرست ) است .

پس سرزنش اشاعره در تاویل آیات و روایات متشابه ، در برابر فرقه ی مجسمه یا مشبهه تعدی و ستم بر آنان و نفی برتری و شایستگی ایشان از نظر عقیده است تا چه رسد به تکفیر آنان . بی گمان کسانی که اشاعره را کافر می دانند مشمول این فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و سلم می شوند که فرمود : هرگاه کسی به برادرش بگوید تو کافری و یا بگوید ای کافر این به یکی از آن دو باز می گردد یا آن طور است که او می گوید و در غیر این صورت به گوینده باز می گردد . )) این حدیث متفق علیه است و فرمود : (( هر کسی دیگری را کافر خطاب نماید یا بگوید ای  دشمن خدا در حالی که این چنین نباشد این وصف به خود او بر می گردد )) بخاری و مسلم آن را روایت کرده اند . 

مثل کسی که اشاعره یا امام اشعری را کافر می داند همانند مستخدمی است که در بیمارستانی کار می کند و در حالی که مطالبی خوانده و فرا گرفته است که چگونه زخم را پانسمان نماید در کار پزشکی که دارای عالی ترین درجه ی تخصص و بالاترین القاب علمی است مداخله و دست درازی می کند و به او طعنه می زند و به وی نسبت جهل و اشتباه می دهد و مردم را نسبت به دانش و تخصص وی دچار شک و تردید می نماید . 

منبع : بدعت به معنی دقیق  اسلامی آن ، تالیف دکتر عبدالملک عبدالرحمن السعدی ، ترجمه مریوانی ، ص 207-209.